ما بسیاری از مطالب را خوب به یاد میآوریم و برخی را سریعاً فراموش می‌کنیم. چرا حافظه ما همواره یکسان عمل نمی‌کند و چرا برخی از افراد حافظه بهتری دارند؟ حافظه خوب، به جز در موارد استثنایی، هدیه خاص برای افراد خاص نیست؛ بلکه بیشتر، محصول تلاش آگاهانه و سازمان یافته هر فرد است که از نیاز به دانستن و به یاد آوردن موفقیت آمیز ناشی می‌شود؛ حتی با کمی تمرین و مقداری آگاهی کلی از عواملی که در ایجاد یک حافظه بهتر مؤثرند، به نتایج مثبتی می‌توان دست یافت. حتماً تا به حال در شرایطی این موضوع را تجربه کرده‌اید که با وجود تلاش و کوشش بسیار، نتوانسته‌اید مطلبی را به خاطر بسپارید و مجبور شده‌اید که آن را دوباره بخوانید. اینکه حافظه هر فردی از شما داوطلبان عزیز نتواند موضوعاتی را حفظ کرده و برای طولانی مدت به خاطر سپارد، به عوامل مختلفی بستگی دارد و شما به عنوان یک داوطلب کنکور، باید سعی کنید تا تمام این موارد را در مسیر آمادگی برای آزمون رعایت کنید. در این مقاله برای اینکه شما را برای یک مطالعه خوب آماده کنیم، به برخی از رموز یک حافظه خوب، یعنی عواملی که می توانند در ایجاد حافظه قوی مؤثر باشند و باعث شود تا شما مطالب را به صورت جامع تر و بهتری در حافظه خودتان حفظ کنید، اشاره می‌کنیم. چگونه حافظه خود را تقویت کنیم؟
دانستن، مؤثرترین راه برای یادگیری است وراه شما برای یادگیری مؤثر، مستلزم شناخت موارد زیر است:
1- خودتان
برای اینکه بتوانید حافظه خود را به منظور یادگیری بهتر تقویت کنید و از آن به بهترین روش ممکن استفاده نمایید، باید خودتان را بخوبی بشناسید و به خصوصیات خود بخوبی آگاه باشید: اینکه در چه ساعاتی از روز، یادگیری بهتری دارید؟ آیا خواندن را دوست دارید؟ حل مسایل؟ حفظ کردن؟ از بر خواندن؟ عادت‌های مطالعه شما چیست؟ چگونه این عادت ها به وجود آمده‌اند؟ کدامشان خوب است و کدامشان بد؟ آیا شرایط محیطی شما مناسب هستند؟ چه چیزهایی در کنترل شما هستند و چه چیزهایی خارج از آن؟ چه چیزی باعث می‌شود تا شما خودتان را وقف یادگیری یک مطلب کنید؟ و …
2- توانایی شما برای یادگیری
بعد از شناخت خودتان، گام بعدی این است که توانایی‌تان را در خصوص یادگیری ارزیابی کنید و طبق آن، برای مطالعه و آمادگی برای کنکور، برنامه‌ریزی کنید. به خاطر داشته باشید تا زمانی که شما نتوانید برآورد درستی از توانایی‌هایتان داشته باشید، نمی‌توانید یادگیری ماندگار و قابل قبولی داشته باشید. پاسخ به سؤالاتی مانند اینکه: چه تجاربی درباره نحوه یادگیری خود دارید؟ وقتی که مطالعه می‌کنید، آیا از خود می‌پرسید که متوجه مطلب شده‌اید یا نه؟ آیا باید سریع‌تر پیش بروید یا آهسته‌تر؟ آیا قبل از ادامه مطالعه، به زمانی برای فکر کردن در مورد مطلب نیاز دارید یا نه؟ آیا برای پردازش و جا افتادن مطلب در مغزتان نیاز به مباحثه با دوستان خود دارید یا نه؟ آیا برنامه شما با نقاط ضعف و قوتتان همخوانی دارد؟ چقدر به مطلبی که می‌خوانید، علاقه دارید؟ چقدر زمان برای یادگیری یک مطالب لازم دارید؟ و… موجب می‌شود که شما برآورد درست از این توانایی‌ها داشته باشید.
3- روش‌های موفقیت آمیزی که در گذشته از آنها استفاده کرده‌اید
به عنوان یک داوطلب آزمون سراسری، شما مدت زمان زیادی را از دوران ابتدایی تا پایان دبیرستان به مطالعه و درس خواندن گذرانده و در طی این سال‌ها، عادت‌های خوبی در مطالعه داشته‌اید که باعث شده است تا موفق‌تر عمل کنید. گرچه، مطالعه برای کنکور تاحدودی با مطالعه کلاسی متفاوت است، اما شما میتوانید از تجربه‌ها و روش‌های موفقیت آمیز خود در طول آمادگی برای کنکور استفاده کنید؛ مثلاً توانایی شما در نوشتن یک خلاصه نویسی خوب، شیوه متفاوت و مؤثر شما در یادگیری زبان انگلیسی و عربی، راهکارهای شما در یادگیری اسامی نویسندگان و شاعران و آثار آنها در تاریخ ادبیات، همه و همه، می‌تواند از روش‌های موفقیت آمیز درسی شما باشد؛ پس این نقاط قوت خود را یادداشت کنید و برای تقویت و استفاده از آن در کنکور یا تعمیم آن به موارد مشابه وقت بگذارید. به این ترتیب میتوانید بخشی از راه را با به کارگیری توانایی‌های خود طی کنید.
چگونه حافظه خود را تقویت کنیم؟
علاوه بر سه موضوعی که در بالا اشاره شد، حتماً باید به این موضوع نیز توجه کنید مطالبی که شما می‌خوانید، بسته به موارد آن، ممکن است که زودتر، دیرتر یا به صورت کمتر یا ماندگارتری در حافظه شما بماند. از جمله این موارد عبارتند از:
الف- علاقه
این یک قانون است که همه ما مطالب و موضوعاتی را که به آنها علاقه‌مندیم بهتر و زودتر به خاطر می سپاریم؛ بنابراین، برای به خاطر سپردن هر درسی سعی کنید تا علاقه به آن درس را در خود ایجاد کنید. گرچه ممکن است که ایجاد علاقه در بعضی از درس‌ها مشکل باشد، اما شما قبل از هر چیز باید به این نکته فکر کنید که درسی که شما از آن خوشتان نمی‌آید سهم و نقش مهمی در قبولی شما در کنکور، بخصوص در رشته مورد نظرتان، دارد؛ پس بهتر این است که نه از سر اجبار، بلکه از سر علاقه، به مطالعه آن درس بپردازید. اگر این روش جواب نمی‌دهد، سعی کنید که ارتباطی بین علایق خود و آن درس پیدا کنید؛ مثلاً معلم آن درس که فردی بسیار مهربان است، ساعات مطالعه آن درس که در ساعات پر انرژی و سر حال بودن شماست و مواردی نظیر آن.
ب- توجه
اگر به هر دلیلی به مطالب درسی که می‌خوانید توجه نکنید، آنها را به خاطر نخواهید سپرد. برای اینکه بتوانید با این موضوع مقابله کنید، حتماً به جزییات مطالب توجه کنید. به مطالب، طوری نگاه کنید که گویی برای اولین بار است آنها را می‌بینید. هنگام مشاهده و تحلیل مطالب، از شلوغی ذهن پرهیز کنید وبگذارید که حواس شما به بهترین شیوه ممکن عمل کند. فرآیند مشاهده شامل چهار عنصر ضرور به نام علاقه، تمرکز، توجه خلّاق و درک آگاهانه است. اگر این نکات را رعایت کنید، به احتمال زیاد، مطالب را بخوبی به خاطر خواهید سپرد.
پ- درک
شما آن چیزی را بهتر به یاد می‌آورید که درک کرده اید و مفهومی از آن در ذهنتان نقش بسته است؛ بنابراین، لازم به نظر می‌رسد که آنچه را یاد می‌گیرید، تحلیل کنید و سعی کنید آن را بفهمید. حتماً مواردی را که در مطالعه و تمرین به آنها شک دارید، از بین ببرید و در پی آن باشید تا مطلب برایتان واضح شود. ضمناً یادداشت‌های ذهنی و توضیحی داشته باشید تا مطمین شوید آنچه را که باید به یاد می‌سپارید، کاملاً درک کرده‌اید.
ت- تکرار
افراد بسیار کم و معدودی وجود دارند که با یک بار خواندن و مطالعه یک درس، آن را برای همیشه در حافظه خود حفظ می‌کنند؛ پس نگران این موضوع نباشید که برای به خاطرسپاری مداوم و طولانی مدت یک مطلب، لازم است آن را چندین بار مرور کنید؛ بنابراین، مکرر بخوانید، بنویسید، ترسیم کنید و به ذهن بسپارید تا موضوع کاملاً در ذهنتان ثبت شود. حفظ برخی از موضوعات به تلاش بیشتری نیاز دارد و برخی دیگر سعی کمتری را می‌طلبد؛ اما به هر حال در همه موارد، تکرار بیشتر، به خاطر سپردن بیشتری را تضمین می‌کند؛ پس اگر درسی برای شما مشکل‌تر است، آن را بیشتر تکرار کنید تا بر اثر تکرار، سختی مطالب از بین رفته و بیشتر در حافظه شما بماند.
ث- مرور
یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین راه‌هایی که برای حفظ و به خاطرسپاری طولانی مدت مطالب لازم است و ما بارها بر انجام آن تاکید و توصیه کرده‌ایم، مرور کردن است؛ پس حتماً زمان‌هایی را در برنامه درسی خود به مرور کردن اختصاص دهید. برای انجام این کار میتوانید مطالبی را که زیر آن خط کشیده شده یا خلاصه‌نویسی کرده‌اید، چند بار در طی مدت زمان آمادگی برای کنکور، مجدداً مطالعه کنید.
ج- به کارگیری
یکی از مهم‌ترین راه‌هایی که به شما کمک می‌کند تا آنچه را که مطالعه کرده‌اید برای طولانی مدت در حافظه شما باقی بماند، به کارگیری مطالب است؛ پس تلاش کنید از آنچه آموخته‌اید تا حد امکان استفاده کنید، و چیزی را که فهمیده‌اید، تمرین کنید. انجام این کار باعث می‌شود تا دانش تیوری خود را مورد استفاده عملی قرار دهید و عملاً به حافظه خود کمک بیشتری نمایید؛ مثلاً اگر به آموزش یک زبان خارجی مشغول هستید و لغات جدیدی را آموخته‌اید، استفاده از آنها را در مکالمات خود آغاز کنید؛ یا اگر درسی از زیست شناسی را می‌خوانید، سعی کنید که اطلاعات خود را در صورت امکان به طور عملی به کار گرفته و در حافظه‌تان به شکل بهتری تثبیت کنید.
چ- به یاد آوردن
عمل یادآوری و مرور، یک هدف را دنبال می‌کنند؛ اما یادآوری کمی متفاوت از آن است؛ بدین معنی که اساساً به یادآوردن، یک تمرین ذهنی است که در آن شما سعی می‌کنید به طور ارادی، آنچه را که زمانی در گذشته تجربه کرده‌اید، به خاطر آورید.در مرور، شما از عوامل خارجی مانند کتاب، جزوه و … کمک می‌گیرید؛ در حالی که در یادآوری، بیشتر بر ذهن و توانایی خود در فکر کردن، تجسم فکری و ایجاد مجدد ذهنی آنچه خوانده‌اید، تکیه می‌کنید.
ح- تداعی معانی
از آنجا که همه دانش انسان، نسبی است، ما مطالب را در ارتباط با موضوعات دیگر به یاد میآوریم. این مساله به سبب ارتباط و تداعی معانی است که در ذهن خود ایجاد می‌کنیم؛ به همین دلیل، به یاد آوردن برخی از مطالب، مستلزم به یاد آوردن مطالب دیگر است. همه ما مایلیم که میان دانسته‌های جدید با دانش قبلی ذخیره شده در ذهنمان پیوند ایجاد کنیم.این فرآیند، وابسته به روشی است که در آن، اطلاعات را به صورت فایل‌هایی که آماده مراجعه هستند، سازمان‌دهی می‌کنیم.شما میتوانید حافظه خود را با تمرین و پرداختن به این پدیده تقویت کنید. فرض کنید که مطلب جدیدی را درباره قلب در درس زیست شناسی آموخته‌اید. سعی کنید که این مطلب را به اطلاعاتی که از پیش در ذهن خود درباره کار قلب دارید، ربط دهید. هرگاه مطلب جدیدی می‌آموزید از خود بپرسید: چگونه می‌توانم آن را با اطلاعات قبلی خود ارتباط دهم؟ چه نکته جدیدی در آنچه که اکنون آموخته‌ام وجود دارد؟ آن را در کجای متن اطلاعات موجود در ذهن خود می‌توانم جای دهم؟ انجام این کار به شما کمک می‌کند که پایه دانش خود را بالا ببرید و حافظه خود را نیز تقویت کنید.
خ- تصور
یکی از راه‌هایی که تا حد زیادی به ماندگاری مطالب در حافظه شما کمک می‌کند، این است که مطالبی را که می‌خوانید، به شیوه خاص خود و به طور جالبی تصور کنید؛ به گونه‌ای که در حال مشاهده یک فیلم هستید، و آن گاه ارتباطات جالب موجود در مطلب را افزایش دهید. انجام این کار شما را قادر می‌سازد تا موضوع را خیلی بهتر و برای مدت طولانی‌تری به یاد آورید. این راهکار در بیشتر درس‌ها می‌تواند به کار آید؛ فقط کافی است که شما قدرت خلاقیت خود را بالا ببرید؛ در این میان، تصورات خنده دار و جالب، بیشتر در حافظه شما خواهد ماند.
د- سازمان‌دهی
ذهن انسان مانند رایانه کار می‌کند. درست مانند سازمان‌دهی معنی دار اطلاعات در رایانه‌تان، باید اطلاعات را در قلمرو شخصی خود نیز به طور مرتب سازمان‌دهی کنید تا با تلاش کمی بتوانید دوباره به آن اطلاعات دست یابید. به طور مؤثر از ذهن خود استفاده کنید و اهداف عالی‌تری را برای خود در نظر بگیرید و تنها اطلاعات مفیدی را که شما را در رسیدن به اهدافتان یاری می‌کند، در ذهن خود ذخیره کنید و محیط خود را به گونه‌ای سازمان‌دهی کنید که ذهنتان در آرامش قرار گیرد و انرژی و منابع آن در یافتن و ترتیب بخشیدن به موضوعات هدر نرود.
ذ- سلامت بدنی و سلامت روحی
برخورداری از سلامت جسمی، پایه یک حافظه خوب است. ذهنی که درگیر بیماری ضعف عمومی است، قادر به تمرکز نیست و نمی‌تواند توجه کافی به مطلب داشته باشد؛ چرا که توانایی‌های آن اکثراً متوجه محافظت از خود می‌شود. مغز و سیستم عصبی، باید دوز معمول ویتامین‌ها و مواد معدنی، گلوکز و خون سالم را دریافت کنند و از استراحت کافی برخوردار باشند؛ به طوری که بتوانند خود را برای ذخیره‌سازی اطلاعات و نیروی تازه گرفتن به منظور عملکرد بهتر آماده کنند.
ذهنی که با خود دایماً درگیر است، نمی‌تواند مطالب را بخوبی ثبت کند. احساسات منفی مانند ترس، اضطراب، ناامیدی و عصبانیت، بشدت، جریان ورود اطلاعات را به مغز کاهش می‌دهد.نگرش‌های منفی، پیش داوری، گفتن این که «این نکته را نمی‌توانم یاد بگیرم» یا «این مطلب سخت است» نیز شانس حفظ مناسب را برای یادگیری بهتر از بین می‌برد.یک ذهن باز، برخورداری از امید و اعتماد به نفس، فرستادن انرژی‌های عالی درباره توان و قدرت ذهنی و حافظه خودتان، تمایل به یادگیری و توانایی شما را برای آموختن، درک و نهایتاً به خاطر سپردن، افزایش می‌دهد.
ر- خواب خوب
اگر می‌خواهید که همیشه حافظه خوبی داشته باشید خواب را فراموش نکنید. کم‌خوابی می‌تواند بشدت از قدرت حافظه و تمرکز شما کم کند. ضمناً فراموش نکنید که خوابیدن در شب برای مغز نسبت به خواب در روز، مفید‌تر است. به عنوان یک کنکوری شما باید بین شش تا هشت ساعت را در طی شبانه روز به خواب اختصاص دهید. حتماً به خاطر داشته باشید که مقابله با خواب برای درس خواندن، باعث خواهد شد تا چیزی از مطالبی که در آن ساعت می‌خوانید در خاطر شما باقی نماند؛ پس برنامه خواب خود را منظم کنید و هر روز طبق برنامه بخوابید. بهتر است در ساعات اولیه صبح، که یادگیری به بالاترین حد خود می‌رسد، یعنی ساعت پنج به بعد، از خواب بیدار شوید و بعد از ساعت ده شب هم دیگر مطالعه نداشته باشید. اگر شما به این ساعات خواب و بیداری عادت نداشته و برنامه‌ریزی درسی‌تان را برای یادگیری بهتر بر اساس آن تنظیم کرده‌اید، نگران نباشید؛ بدن تا بیست روز آینده، در صورت اصرار شما به این ساعات خواب و بیداری، عادت خواهد کرد؛ البته اگر به وقت دیگری برای مطالعه عادت کرده‌اید و احساس می‌کنید که در آن وقت، یادگیری خوبی دارید و مطالب در ذهن شما می‌ماند، همان را ادامه دهید.
در ادامه این بحث، به موارد زیر نیز برای داشتن یک حافظه خوب و یادگیری ماندگار دقت کنید:
1- اطلاعات را خرد کنید؛ زیرا مغز انسان، اطلاعات را در قطعات کوچک، بهتر به خاطر می‌سپارد؛ بنابراین، با خرد کردن موارد بلند به اطلاعات کوچک‌تر، راحت‌تر میتوانید آنها را حفظ کنید.
2- تمرکز کنید. بهترین حالت این است که هر زمان فقط یک کار را انجام بدهید و روی آن کار کاملاً تمرکز کنید.
3- رژیم غذایی مناسب داشته باشید. اسیدهای چرب امگا ۳ و مصرف ویتامین‌های گروه B و اسید فولیک، به یادگیری بهتر و قوی‌تر شدن حافظه شما کمک می‌کند.
4- ورزش کنید. ورزش برای حافظه مفید است و قدرت تمرکز را بالا می‌برد. قرار نیست که قهرمان المپیک بشوید؛ بلکه هدف این است که فعالیت بدنی منظمی داشته باشید.
5- آموخته‌هایتان را به دیگران یاد بدهید. وقتی موضوعی را برای کسی توضیح می‌دهید، انجام این کار به دایمی شدن آن حافظه در مغزتان کمک می‌کند؛ بنابراین، اگر وقتی برای انجام این کار دارید حتماً آن را انجام دهید؛ وگرنه، تصور کنید که شما شاگرد خودتان هستید و دوباره مطلب را برای خودتان توضیح دهید.
6- مطالب درسی را با فعالیت‌های روزمره خود مربوط گردانید.
7- اول، درس مشکل‌تر را در یک زمان معین و کامل و غیر خسته کننده یاد بگیرید و سپس درس‌های آسان‌تر را.
8- حس‌های بیشتری را درگیر یادگیری کنید و سعی کنید که اطلاعات را به رنگ، صدا، بو و مزه مرتبط کنید.
9- مفاهیم پیچیده را به زبان خود شرح دهید و سعی کنید مطالبی را که جدیداً آموخته‌اید، به زبانی ساده و با کلمات خودتان برای دیگران توضیح دهید یا خلاصه‌ای از آن را در جایی بنویسید.
10- اگر شیوه مطالعاتی شما خوب نیست و باعث خستگی ذهنی‌تان می‌شود، این موضوع را بپذیرید و برای رفع آن اقدام کنید.
